نتایج مطالعات و مدل سازی های محققان نشان می دهد
ایران در روند بلندمدت خشکسالی به سر می برد
مدل های گردش عمومی جو نشان می دهند که تا اختتام قرن 21 بین 4 تا 6 درجه سانتی گراد افزایش دما خواهیم داشت و نتیجه مطالعات و مدل سازی های پژوهشگران پژوهشکده زمین شناسی نیز حکایت از مشاهده ردپای بارندگی های ˮمانسونیˮ سیل آسا در کشور دارد و به عبارت دیگر این جنس از بازندگی ها، از جنس بارندگی هایی است که باید نسبت به آن نگران باشیم و برنامه ریزی نماییم.
دکتر علیرضا واعظی، عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی در گفت و گو با ایسنا، با بیان این که هم اکنون کشور در وضعیت "تنش آبی" قرار دارد، اظهار داشت: هر چه به جلو حرکت نماییم بواسطه سوء مدیریتی که روند فزاینده دارد و تنها به حل مشکلات روزمره می پردازد، از راه حل هایی که بتواند در افق میان مدت سبب توسعه متوازن کشور شود، دورتر می شویم.
وی با اعلان اینکه به نظر من کشور "پنجره زمانی طلایی" برای مدیریت صحیح منابع آب را از دست داده است، اظهار نمود: ما از پنجره زمانی که می توانستیم مدیریت کلان و مناسبی را داشته باشیم، گذر کردیم و واقعیت ماجرا این است که تنش آبی که حالا با آن درگیر هستیم، ماحصل مدیریت نامناسب کمی و کیفی منابع آب در سال های گذشته بوده است که تغییر اقلیم به آن دامن زده است. به بیان دیگر تنش آبی که حالا ایجاد شده، تنها ماحصل تغییر اقلیم نیست و اساسا این وضعیت ناشی از سوء مدیریت است که خودرا به ما نشان داده است.
واعظی با ابراز تاسف از این که میزان مصارف آب و منابع آب در سطح استان های کشور، از حالت توازن خارج شده است، اشاره کرد: برای نمونه بحران خشک شدن زاینده رود در اصفهان به جهت آن پدید آمده است که میزان مصارف (تخصیص) آب بیشتر از میزان آب در دسترس بوده و در چنین شرایطی کاملا مشخص است که تغییر اقلیم نیز به این مدیریت نادرست منابع آب دامن خواهد زد.
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین به بیان دلیلهای رخداد تنش آبی در کشور پرداخت و توضیح داد: نگرش غلط ما به تخصیص و مدیریت آب نخستین دلیل ایجاد این شرایط است، چون ما بجای این که مدیریت منابع آب را در سطح حوضه آبریز انجام دهیم و اهتمام نماییم مصارف آب را در کل حوضه آبریز مدیریت نماییم، متاسفانه استانی نگاه کردیم و این در حالیست که آب و حوضه آبریز، مرزهای جغرافیایی را نمی شناسد.
وی افزود: از طرف دیگر نمایندگان مجلس نیز با تمرکز بر انتقال صنایع به استان های خود، به سوء مدیریت منابع آبی کشور دامن زدند.
واعظی اشاره کرد: بر این اساس لازم بود که ابتدا اصول آمایش سرزمین را به درستی رعایت می کردیم، به این معنا که در حوضه هایی که گرفتار کمبود آب بودیم و تنش آبی داشتیم، نباید صنایع آب بر را به آنجا انتقال می دادیم و این اقدام از اساس اشتباه بود و هیچ گاه عزم ملی برای انجام یک جراحی اساسی برای حل این معضل وجود نداشته است. چون هر جراحی، هزینه بردار است و باید هزینه های مالی و نیروی انسانی آن پرداخت گردد.
این محقق پژوهشکده علوم زمین با اشاره به تجارب دنیا در حوزه مدیریت استقرار صنایع آب بر، اضافه کرد: در کشورهایی که چنین اشتباهی را انجام دادند، صنایع آب بر خودرا یکی دو سال تعطیل کردند و با استقرار آنها به سواحل، هزینه های این اقدام را پرداخت کردند؛ ولی در کشور متاسفانه عزم حل این مشکل وجود ندارد.
کشور دریایی با رویکرد بَری
وی ایران را یک کشور دریایی توصیف کرد که دارای سواحل وسیعی است و اظهار داشت: بیشتر کشورهایی که به دریا راه دارند، بزرگترین و پرجمعیت ترین شهرهایشان در کنار بنادر بنا شده است، ولی در ایران به دلیلهای مختلف که از حوصله این متن خارج است، در طول قرون مختلف، رویکرد توجه به خشکی حاکم بوده است.
واعظی با تاکید بر این که شهرهای ساحلی خصوصاً در جنوب کشور، کمترین جمعیت را در خود جای داده اند، افزود: این شهرها متاسفانه کم برخوردار نیز هستند و این در حالیست که یکی از راهکارهای علاج بخشی تنش آبی که در آینده تغییر اقلیم نیز به آن دامن خواهد زد، این است که باید اهتمام نماییم از ظرفیت های دریا بیشتر استفاده نمائیم.
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین اشاره کرد: طرح های بهره برداری از ظرفیت دریا نباید تنها بر روی کاغذ باقی بماند.
گرفتاری زمینی ها با افزایش دمای ۳ تا ۴ درجه ای
این محقق در پاسخ به این پرسش که آیا کشور به سمت ترسالی در حرکت است یا خشکسالی بیشتر، اشاره کرد: واقعیت این است که تغییر اقلیم در دوره های زمین شناسی از بدو شکل گیری زمین همیشه اتفاق افتاده است و دلیل آن تغییرات در میزان دریافت انرژی از سمت خورشید است؛ خورشید دارای چرخه های متفاوتی نسبت به زمین است و گردش زمین به دور خورشید، برمبنای ۳ چرخه که به آن چرخه های "میلانکوویچ" گفته می شود، صورت می گیرد و این چرخه ها نیز دوره بازگشت دارند.
وی افزود: برای مثال زمین در دوره بازگشت ۱۰۰ هزار ساله از مدار دایره شکل به مدار بیضی شکل تغییر مسیر داده است و زمانی که زمین به مدار بیضوی شکل می رسد، فاصله آن با خورشید بیشتر و در نتیجه زمین انرژی کمتری از خورشید دریافت می کند؛ بدین جهت کره زمین در زمانی که بشری بر روی آن زندگی نمی کرده، عصرهای یخبندان را تجربه کرده است.
واعظی با تاکید بر این که بر این اساس کره زمین بارها و بارها بین "زمین بسیار سرد" و "زمین بسیار گرم" در حرکت بوده است، اظهار داشت: زمانی که گفته می شود زمین بسیار گرم، منظور زمانی است که هیچ یخ قطبی بر روی زمین نبوده است، ولی الان در قطب های شمال و جنوب یخ های زیادی وجود دارد؛ ولی دوره های زمین شناسی نیز وجود دارد که یخ های قطبی در بخش های بسیار وسیع تری نسبت به عصر حاضر پیشروی داشته است، به این معنا که بخش های زیادی از اروپا را در بر گرفته بود.
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی افزود: بدین جهت باید این مساله را بپذیریم که تغییر اقلیم صرف نظر از وجود بشر بر روی کره زمین، پدیده ای است که در طول تاریخ بارها رخ داده و در درجه اول ناشی از تغییرات در میزان دریافت انرژی از خورشید و همین طور فعالیت های آتشفشانی و جریان های اقیانوسی و دیگر موارد بوده است.
وی شروع آخرین دوره ای که یخ های قطبی عقب رفتند و حدودا به شرایط فعلی نزدیک شدیم را مربوط به ۱۱.۴ هزار سال قبل دانست و اظهار داشت: اما حالا نخستین بار است که بشر به سبب انتشار گازهای گلخانه ای در جو، زمین را به سمت گرمایش جهانی می راند. گازهای گلخانه ای سبب می شوند که میزان کمتری از انرژی دریافت شده از خورشید، از سمت زمین به جو بازگردانده شود و بدین جهت مقدار بیشتری از این انرژی به سمت زمین باز می گردد و سبب می شود که زمین گرم تر شود.
این عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین با اعلان اینکه بیشترین تغییرات دمایی که در دو هزار سال قبل تا پیش از انقلاب صنعتی در کره زمین تجربه کرده ایم در حدود یک درجه سانتی گراد بوده است، افزود: این یک درجه سبب نشده که اختلال جدی در حیات بشر ایجاد شود، ولی در کنار آن وقتی گفته می شود عصر یخبندان رخ داده، تنها و تنها ۵ درجه سانتی گراد از دمای کره زمین نسبت به عصر حاضر کاسته شده است.
وی میانگین دمای فعلی کره زمین را ۱۵ درجه سانتی گراد ذکر کرد و اضافه کرد: در زمانی که تنها ۵ درجه سانتی گراد از این مقدار کاسته شد، ما از آن با نام عصر یخبندان یاد می کنیم. از طرف دیگر اگر تنها ۴ تا ۵ درجه سانتی گراد افزایش دما داشته باشیم، کره زمین به اکوسیستمی تبدیل می شود که ما تا حالا آنرا تجربه نکرده ایم.
واعظی اشاره کرد: بر این اساس وقتی صحبت از گرمایش زمین می شود، هیچ گاه نباید تصور شود که درباب افزایش دمای شایان توجهی صحبت می کنیم. همین ۲ تا ۳ درجه افزایش دما سبب خواهد شد که زیست بشر بر روی کره زمین با مخاطرات جدی و برگشت ناپذیری مواجه شود.
به گفته این محقق در طول تاریخ، "زمین" همیشه به زیست خود ادامه داده است، ولی این نخستین باری است که بشر بر روی کره زمین اهتمام در برخورد با این تغییرات دارد و باید خودرا سازگار کند.
گازهای گلخانه ای گرفتاری دیگر زمین نشینان
این عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین با اعلان اینکه میانگین گازهای گلخانه ای در ۲ هزار سال قبل هیچ گاه از حد ۳۰۰PPM بالاتر نرفته است، اظهار نمود: از پس از انقلاب صنعتی، روند افزایش گازهای گلخانه ای پرشتاب بوده و الان به حدود ۴۲۰PPm رسیده است و برمبنای سناریوهای گرمایش جهانی تخمین زده می شود که اگر شرایط موجود ادامه یابد و اقدام جدی برای کاهش گازهای گلخانه ای رخ ندهد، این میزان تا سال ۲۱۰۰ یعنی تا اختتام قرن بیست و یکم به حدود ۱۳۰۰PPm تا ۱۳۷۹PPm خواهد رسید.
وی تصریح کرد: مدل های گردش عمومی جو با بهره گیری از این سناریوها همین طور نشان می دهند که تا اختتام قرن ۲۱ بین ۴ تا ۶ درجه سانتی گراد افزایش دما خواهیم داشت و می توان تصور کرد که این میزان افزایش، چه میزان تغییرات گسترده ای را در زمین ایجاد خواهدنمود.
ادامه روند خشکسالی در کره زمین
واعظی با اعلان اینکه اکنون ما در روند بلندمدت خشکسالی در ایران به سر می بریم، اظهار داشت: ولی باید این نکته را مد نظر داشته باشیم که تغییر اقلیم لزوما به مفهوم "خشکسالی" و یا "ترسالی" نیست، بلکه با اهمیت ترین شاخص تغییر اقلیم، ایجاد "به هم ریختگی اقلیم" است. به هم ریختگی اقلیم به این معنا است که ممکنست در نقاطی در کره زمین افزایش بارندگی را تجربه کنند و بیشتر از میانگین سالانه بارش دریافت شود و در نقاط دیگری چندین ماه یا حتی چندین سال خشکسالی را تجربه کرده و به یک باره بارندگی ها، سیل آسایی رخ دهد که بجای آنکه از منافع بارندگی منتفع شویم، با تخریب های سیلابی و هدر رفت آن حجم آب مواجه می شویم.
واعظی با اعلان اینکه در چنین شرایطی منابع آب ایجاد شده، آب در دسترس نخواهد بود؛ اشاره کرد: بدین جهت این که ادعا شود که کل ایران خشکسال تر و یا تر سال می شود، حرف دقیق و علمی نیست؛ چون در به هم ریختگی اقلیمی، مناطقی خشکسال تر می شود و در جاهایی تر سالی را تجربه خواهیم کرد. اما نکته مهم آنست که اساسا برای بهره برداری از منابع آب در دسترس، بسیار بهتر از گذشته باید برنامه ریزی شود که متاسفانه در کشور این مسائل در نظر گرفته نمی شود.
وی با تاکید بر این که باید بررسی شود که بعنوان مثال در جنوب شرق ایران در آینده چه تغییرات هیدرولوژیکی رخ خواهد داد، اضافه کرد: متناسب با نتایجی که به دست می آید، می توانیم برنامه ریزی مناسبی داشته باشیم.
کدام نقاط تنش آبی بیشتری را تجربه خواهد کرد
واعظی درباب این که کدام یک از نقاط کشور تنش آبی بیشتری را تجربه خواهد کرد، با اعلان اینکه تا حالا مدل هایی که به پیش بینی با بهره گیری از سناریوهای تغییر اقلیم می پردازند، به توان و دقت کافی نرسیده اند، اشاره کرد: ولی دقت و عملکرد این مدل ها مدام درحال بهبود است. مطالعات اخیر من به همراه تعدادی از محققان داخلی و خارجی درباب بازسازی تغییرات دیرینه اقلیمی در جنوب شرق، گویای این واقعیت است که چگونه اقلیمِ فرونشست جازموریان در طول تاریخ تغییر یافته و در چه دوره هایی ترسالی و در چه دوره هایی خشکسالی را تجربه کرده است و در چه دوره هایی دریاچه جازموریان بسیار بزرگتر و بصورت دائمی بوده است.
وی نحوه سازگاری تمدن ۵ هزار ساله "هلیل رود" در جازموریان با تغییرات دیرینه اقلیم را از دیگر نتایج به دست آمده از این مطالعه عنوان نمود و اضافه کرد: یکی از نتایج این تحقیق این است که در ۴۲۰۰ سال پیش یک دوره بسیار خشک در این منطقه رخ داده است و تمدن "هلیل رود" که برمبنای مطالعات دیرینه شناسی جزو ۲ یا ۳ شهر بزرگ دنیا در آن زمان محسوب می شده است، بطور کامل با این خشکسالی از بین می رود و تا صدها سال بعد باردیگر بقایایی از این تمدن در این منطقه دیده نمی شود.
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین با تاکید بر این که این نتایج به ما یادآور می شود که باید از تاریخ درس بگیریم، بیان کرد: مدل سازی های اقلیمی در منطقه جنوب شرق ایران، وضعیت نسبتا خشک تری را در آینده نشان می دهند، ولی باتوجه به اینکه ما در این مطالعه هم مدل سازی آینده را انجام دادیم و هم با بهره گیری از داده های آزمایشگاهی وضعیت دیرینه اقلیمی منطقه را بازسازی کردیم؛ ادعا کردیم که میزان قدرت و شدت سامانه مانسون در آینده با ادامه روند گرمایش جهانی در جنوب شرق ایران موثر خواهد بود و ما احیانا افزایش بارندگی مانسونی در کنار کاهش بارندگی های مدیترانه ای را خواهیم داشت.
این محقق در این زمینه توضیح داد: بارندگی های شدید "مانسونی" بواسطه اختلاف دمای نهان بین اقیانوس هند و شبه قاره هند، سبب طوفان هایی می شوند که کشور هند و خیلی از کشورها را تحت تاثیر قرار می دهند. ولی در سناریوی گرمایش جهانی، این اختلاف دمای نهان بیشتر خواهد شد و زمین گرم تری خواهیم داشت.
وی افزود: زمانی که این اختلاف دما بیشتر شود، خط جغرافیایی "مرز منطقه همگرای بین حاره ای" به سمت شمال حرکت می کند و بواسطه حرکت این خط به سمت شمال، بارندگی های مانسونی قوی تر می شوند و هم نفوذ بیشتری در کشور پیدا می کنند.
واعظی با اعلان اینکه هم اکنون رد پایی از بارندگی های "مانسونی" در جنوب شرق ایران مشاهده می شود، افزود: زمانی که این اختلاف دما بیشتر شود؛ مرز منطقه همگرایی حاره ای جلوتر خواهد آمد و سبب می شود که مانسون تاثیر بیشتری در کشور داشته باشد.
به گفته وی، ماهیت بارندگی مانسونی، بارندگی های سیل آسا است و از جنس بارندگی هایی است که باید نسبت به آن نگران باشیم و برنامه ریزی نماییم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب