داستان درخت كیوی ایران از بذر تا میوه؛
پدر کیوی ایران، حتی یک درخت کیوی هم ندارد
گل ارکیده: اصفهان «به محض ورود به باغ شادروان محمدامین البرزی چشمم به درختانی افتاد که مانند درخت انگور پیچیده بودند و میوه هایی قهوه ای به صورت تخم مرغ و پشمالو داشتند. به دکتر گفتم این ها اسمشان چیست؟! گفتند این ها داروی گیاهی است! دکتر البرزی می خندید! ته باغ که رسیدم، باردیگر پرسیدم این پشمالوها چیست؟! دکتر البرزی جوابم داد که میوه هایی به اسم کیوی و سرشار از ویتامین هستند.»
کیوی تا کشت وکارش در ایران ریشه بگیرد و ذائقه‌ی ایرانی آنرا پسند کند، ماجراهای پرشاخ و برگی پشت سر گذاشت. حمید (محمدعبداللّه) محسنی همان کسی است که این داستان پرفرازوفرود را در گوشه ای از تاریخ سرسبز کشورمان رقم زد. محسنی از اهالی خوانسار اصفهان و زاده‌ی ۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۲ شمسی است و حالا هفتاد سال دارد. محسنی چند دهه به عقب بازمی گردد تا داستان نخستین نهال های کیوی کاشته شده در خاک وطن را روایت کند؛ نهال هایی که برای پرورش و بالیدنشان از اصفهان به شمال کوچید و برایشان پدری کرد! شهربه شهر سفر کرد تا در سفره‌ی خانواده های ایرانی جایی برایشان باز کند و بعد هم به تمام دنیا صادر شوند. آن چه در ادامه می خوانید روایت جان گرفتن درخت کیوی در ایران و ورودش در سبد خانوارهای ایرانی از دریچه‌ی نگاه حمید محسنی است؛ روایتی که تلخ و شیرین خودش را دارد.
_ چه زمانی از خوانسار به اصفهان آمدید؟
تا سال ۱۳۶۰ در خوانسار زندگی می کردم. البته به اصفهان هم رفت وآمد داشتم، چون سال ۱۳۵۷ در رشته‌ی مدیریت اداری و آموزشی دانشگاه اصفهان قبول شدم. پیش از آن هم، یعنی سال ۱۳۵۵ در اداره‌ی آموزش وپروش خوانسار استخدام شده بودم. البته معلم نبودم، بلکه در کارگزینی شغلی داشتم. بعدها با باغداری به اسم دکتر محمدامین البرزی آشنا شدم و برای همیشه شغل ادارای و پشت میز نشستن را کنار گذاشتم. شادوران دکتر البرزی همان کسی است که موجب آشنایی ام با کیوی شد.
اولین بار چه زمانی با دکتر محمدامین البرزی دیدار کردید؟
اولین بار در سفرم به شمال، یعنی به روستای فقیه آباد نشتارود تنکابن، دکتر البرزی را دیدار کردم. دکتر البرزی مردی پرانرژی و بسیار مثبت اندیش بود و ۸۰ سال داشت. یک روز با هم به باغ ۱۰هکتاری او رفتیم. بمحض ورود به باغ چشمم به درختانی افتاد که مانند درخت انگور پیچیده بودند و میوه هایی قهوه ای به صورت تخم مرغ و پشمالو داشتند. به دکتر گفتم این ها اسمشان چیست؟! گفتند این ها داروی گیاهی است! دکتر البرزی می خندید! ته باغ که رسیدم، باردیگر پرسیدم این پشمالوها چیست؟! دکتر البرزی جوابم داد که «میوه هایی به اسم کیوی و سرشار از ویتامین هستند.»
_ این دیدار در چه سالی اتفاق افتاد؟
سال ۱۳۶۱ شمسی بود. من پیش از دیدن کیوی مطالعات و داده هایی درباره‌ی کشت وکار انواع میوه داشتم. می دانستم که مرکبات خواب زمستانی ندارند، شیره‌ی گیاهی همیشه در آنها جریان دارد. وقتی سرما به زیر صفر می آید، شیره‌ی گیاهی یخ می بندد و درخت منفجر می شود. به سبب سرمای بسیار در سالهای ۱۳۴۲ و ۱۳۴۷ شمسی باغداران شمالی بیچاره شدند! خیلی لطمه و سختی دیدند. بعد از آن که فهمیدم کیوی یک میوه است، از دکتر البرزی پرسیدم این میوه در مقابل دمای سرد چقدر مقاومت می کند؟ دکتر البرزی اظهار داشت که سرمای منفی ۱۵ درجه را هم می تواند تحمل کند. همان موقع جرقه ای در ذهنم زد و گفتم گیاهی با این خاصیت ها برای کشت در شمال بسیار عالی است. از همان موقع به خواندن کتاب های کشاورزی دانشگاه تهران شروع کردم.
ـ کیوی در ایران یک میوه‌ی ناشناخته محسوب می شد. خود محمدامین البرزی چگونه با آن آشنا شده بود؟
دکتر البرزی در سال ۱۳۴۷ شمسی برای نخستین بار ۱۰۰ نهال کیوی را از فرانسه به ایران آورد. وی در باغ خودش از آنها نگهداری می کرد. دکتر البرزی را باید نخستین کسی دانست که کیوی را به ایران آورد. اما برنامه و مراقبت خاصی درباره‌ی کیوی ها پیش نگرفته بود. گفتم دکتر البرزی چرا آنرا گسترش نداده اید؟ جواب دادند «مگر می شود؟! برای بسط کیوی باید باغداران را راضی کنم. وقتی باغدار راضی نشود و اصلاً کسی نشناسد، کسی نخواهد این میوه را بخورد، چطور ممکن است؟» همان موقع گفتم «دکتر البرزی اگر اجازه بدهید من می خواهم کیوی را گسترش دهم».
_ با وجود چشم انداز ناامیدکننده ای که دکتر البرزی نشانتان داد، چرا تمایل داشتید مروج کشت وکار کیوی در ایران باشید؟
در همان گفت وگوهای ابتدایی که با دکتر البرزی داشتم، در ذهنم جرقه ای زد و گفتم آب و خاک شمال ایران مخصوص کشت کیوی است. با همین بارقه ای که در ذهنم بوجود آمد، مرخصی بدون حقوق گرفتم و از اصفهان به تهران مهاجرت کردم تا به شمال نزدیک تر باشم. از این به بعد هر روز بین تهران و مازندران در آمدوشد بودم. پس از سه سال که مرخصی ام به اتمام رسید، دیگر به اداره برنگشتم. به روستای فقیه آباد مهاجرت کردم که بعدها به «دهکده‌ی کیوی» معروف شد. خاستگاه کیوی در ایران همین فقیه آباد است. تا این تاریخ در هیچ جای ایران نهال کیوی وارد نشده بود.
ـ برای بسط کیوی دقیقاً به چه اقداماتی دست زدید؟ برنامه تان برای بسط کیوی چگونه پیش می رفت؟
ببینید روزهای خیلی سختی را گذراندم. از سال ۱۳۶۳ خانه به خانه می رفتم و با باغداران و کشاورزان شمالی حرف می زدم. می رفتم در خانه‌ی یک باغدار و می گفتم بزرگوار، من به شما ۵۰ نهال می دهم و هیچ چیز هم از شما نمی خواهم! قول می دادم که میوه اش را هم خودم بخرم.
ـ خود محمدامین البرزی میوه‌ی کیوی را توزیع نکرده بود؟
دکتر البرزی بین کشاورزان و باغداران هیچ گاه کشت این میوه را رواج نداد. البته خود میوه‌ی کیوی را فقط در بازار بهجت آباد توزیع می کرد. باغ او چندان بار کیوی نداشت. من هم خودم کیوی کاشتم و هم خانه به خانه و باغ به باغ برای معرفی و گسترش آن تلاش کردم. مطالعاتم درباره‌ی کشاورزی بسیار به کارم آمد. درباره‌ی خاک، زهکشی، دما و هر موضوع دیگری به من کمک کرد. یک دفعه در همان فقیه آباد درخت کیوی یک باغدار زرد شد. باغدار به من اظهار داشت که باید درخت کیوی من را ببینید. وقتی درخت را دیدم تک تک شرایطی را که در رشد گیاه اثر دارد، از او پرسیدم. بطورمثال درباره‌ی ازت و آبیاری آن پرس وجو کردم. از این نظر همه‌ی شرایط را لحاظ کرده بود. حدس زدم که احیانا بنایی این ویلا تأثیری بر خاک کیوی گذاشته است. قسمتی از ویلا درحال ساخت وساز بود. جویا شدم تا بدانم کار بنایی با خودش است یا خیر. کارگر بنا را مش غلامعلی پیش من آورد. از کارگر پرسیدم که در ساخت وساز از آهک هم استفاده می نمایند یا خیر. جوابش مثبت بود و من هم دست به کار شدم. به صاحب باغ گفتم به کارگرتان بگویید که زمین را بکند. نیم متر پیش از درخت را کند. تا ۴۰ سانت که رفت، گفتم حالا زیر درخت برو. از کارگر خواستم که در حدود ۲۰ سانت دیگر هم پایین برود. از این نقطه به مرور خاک ها سفید شد. گفتم که شما ناخواسته به پای این درخت آهک ریخته ای و آهک هم دشمن کیوی است. باغدار به من گفت چک سفیدامضا به تو می دهم، اما این درختان کیوی باغم را خوب کن! من گفتم راه حلش این است که یک لایه خاک رس پای این درخت بریزید و بعد این محوطه را با خاک اصلاح شده پر کنید. باغدار به من اظهار داشت که برای نجات باغش چندین مهندس آورده است، اما هیچ کدام نتوانسته اند به نتیجه برسند. من به باغدار توضیح دادم که دانستن خصلت گیاه در کاشت و پرورش آن بسیار حیاتیست و گفتم که هنوز خیلی ها کیوی را نمی شناسند.
کیوی را باید در زمین اسیدی و نه قلیایی کاشت. از این مسائل در فقیه آباد فراوان بود. گسترش کیوی به دشواری آغاز شد. مردم مقاومت می کردند. بعد از پذیرش هم سختی کم نبود. کشاورزان و باغداران کیوی با مسائل و مشکلاتی روبه رو می شدند که تازگی داشت. کیوی مخصوص شمال است، اما اهالی کشت وکار به راهنمایی و آموزش هم نیاز داشتند. هم زمان با آشنایی شمالی ها با کیوی برای رفع مشکلاتشان هم کوشیدم. حتی وقتی به من تهمت زدند، بازهم تلاش کردم.
_ چه تهمتی به شما زدند؟
یک گروهی در منطقه شایعه کردند که من می خواهم برنج کاری را در شمال از بین ببرم! تا جایی که گفتند من اسرائیلی هستم! خیلی مصیبت کشیدم. خیلی لطمه خوردم.
_ اما ادامه دادید. عقب نکشیدید.
هیچ وقت عقب نکشیدم. ادامه دادم. هر بار برای بسط نهال یا خود میوه از راه تازه ای وارد می شدم. یک دفعه به دکتر البرزی گفتم این کیوی ها را که می خواهید به بازار بهجت آباد تحویل بدهید، من خودم از شما می خرم. من باغ دکتر البرزی را برای خودم اجاره کرده بودم، اما حق برداشت از میوه‌ی آنرا نداشتم. میوه‌ی باغ دکتر البرزی را خریدم و به تهران رفتم. مغازه به مغازه می رفتم تا میوه فروشی ها را به خرید و عرضه‌ی این میوه تشویق کنم. خود میوه فروشی ها غالباً نمی شناختند. حتی پس از شناخت کیوی و معرفی کامل، به من می گفتند میوه ات را ببر، کسی از ما این چیزها نمی خرد! به جهت اینکه مردم دست کم یک دفعه ببینند و بخورند، به میوه فروش ها می گفتم مجانی بردارید. می گفتم من پولی از شما نمی خواهم. گفتم هرکس آمد و هر میوه ای خرید، شما یک کیوی را هم به او بدهید و با این میوه آشنایش کنید. ابتدا چند میوه فروشی بالای شهر را انتخاب نموده بودم. پس از آن به شیرینی فروشی ها یا قنادی ها رفتم. به آنها توضیح دادم که شما وقتی شیرینی و کیک درست می کنید، برای تزیین، توت فرنگی و موز رویش می گذارید، کیوی هم می شود گذاشت. به این ها گفتم که من پولی نمی خواهم. می دانستم که کیوی در اقلیم ایران می تواند پرورش پیدا کند و برای آن به یک درآمد اقتصادی مهم تبدیل گردد. می دانستم که خاک کشورمان مستعد پرورش درخت کیوی است.
_ در اصفهان هم برای معرفی کیوی تلاش کردید؟
بله. مثل تهران، در اصفهان هم بین میوه فروشی ها و قنادی ها کیوی را معرفی و توزیع کردم. بین باغداران اصفهانی هم رفتم و خودم برایشان کیوی کاشتم. می گفتم پولش را ندهید. در گیلان هم یک نمایشگاه بود و از این فرصت هم برای معرفی نهال کیوی استفاده کردم. حتی نزد امام جمعه‌ی تنکابن، حاج آقا رحمت هم رفتم. بسیار مرد روشن و خوش فکری بود. گفتم خاطرتان است که سالهای ۱۳۴۲ و ۱۳۴۷ شمسی چه بلایی بر سر مرکبات شمال آمد؟ کیوی این بلا را ندارد. کیوی مقاوم است. امام جمعه را با کیوی آشنا کردم. گفتم که بازارهای بین المللی خواهان این میوه هستند. گفتم روزی را می بینم که در تنکابن یک فرودگاه می زنند و هواپیمای باربری می آید و کیوی ایران را به تمام دنیا صادر می کند. خود امام جمعه از این میوه خوردند و در خطبه ها نیز به مردم معرفی کردند. در نمازجمعه به مردم گفتند که یک خوانساری آمده است و در شمال ما دارد برای کاشت کیوی و آشنایی مردم با آن تلاش می کند. از مردم خواست استقبال کنند و این میوه را در باغات خود بکارند. امام جمعه تنکابن به مردم گفتند که من حرف های آقای محسنی را باور دارم، ما می توانیم یک فرصت اقتصادی بی نظیر برای خود مهیا نماییم.
_ به غیراز گفت و گو با امام جمعه تنکابن با دیگر بزرگان شمالی هم صحبت کردید؟
بله. با شادوران مهندس یونس ابراهیمی، پدر مرکبات ایران هم صحبت کردم. حتی به آقای ابراهیمی پیشنهاد دادم که کیوی را جایگزین مرکبات کند. به آقای ابراهیمی گفتم برای خاک و آب شمال کیوی بمراتب بهتر از مرکبات است. آقای ابراهیمی گفتند که پایه های قوی برای مرکبات درست می کنند و تمهیداتی دیده اند که دیگر اتفاقی برای مرکبات در شمال نیفتد. گفتم درخت مرکبات خواب زمستانی ندارند و می ترکد. سالهای ۱۳۶۷ و ۱۳۶۸ شمسی بارها دراین باره با آقای ابراهیمی صحبت کردم. خود آقای ابراهیمی به من اظهار داشت که دو درخت کیوی دارم. خیلی تلاش کردم که قانعاشان کنم، اما راضی نشدند. فقط رفتن بین مردم یا صحبت با بزرگان نبود. از راه های دیگر هم برای آشنایی جامعه‌ی ایرانی با کیوی کوشیدم. سال ۱۳۶۶ شمسی به تهران آمدم. در تهران خدمت دکتر فریدون گل افرا رسیدم که مجله‌ی «کشاورزی» را اداره می کرد. مقالاتی درباره‌ی کیوی نوشته بودم و می خواستم که دکتر گل افرا در مجله شان چاپ کند. یک هزینه هم البته برای چاپ باید می دادم. هنوز هم این مقالات هست. دکتر گل افرا خیلی به من لطف داشت و واقعاً سپاسگزارشان هستم. دکتر گل افرا ابتدا کمی تردید و مخالفت داشت و گمان می کرد که هنوز هم زود است که در یک مجله‌ی علمی درباره‌ی کیوی بحث نماییم. من گفتم در حدود ۱۹ سال پیش کیوی به ایران وارد شد، اما هنوز جامعه‌ی ایرانی شناخت کاملی از آن ندارد. باید این اتفاق بیفتد.
ـ سرنوشت باغ دکتر البرزی که اجاره کرده بودید چه شد؟
این زمین تا سال ۱۳۷۰ در اجاره‌ی من بود و طبق قراردادی که با شادروان دکتر البرزی داشتم، مقرر بود هر میزان علاوه بر وضعیت موجود به باغ اضافه می شد، در آخر سال مشخص کارشناسی و هزینه اش برآورد شود. هرچه بود باید به من تعلق می گرفت. بعد از مرگ دکتر البرزی مقداری از زمینهای او را خریدم. همین زمان مسئول وقت یکی از نهادها نزد من آمد و خواست ۱۰۰ هکتار کیوی بکارد. البته این خواسته شان سنگ بزرگی بود، چون کیوی مانند درخت مرکبات نیست. درخت کیوی داربست می خواهد. باید شاخه هایش هدایت شود. دو بار در سال باید هرس شود. مزرعه‌ی کیوی کارگر آموزش دیده نیاز دارد. ایشان هم رفتند نزد همسر مرحوم البرزی و مابقی زمین را که در اختیار من نبود، خریدند، اما متأسفانه با اشتباه دفترخانه تمام زمین یعنی ۶ دانگ آن به نام این آقا زده و این طور شد که من زمینم را از دست دادم. حتی یک کارگر بود که پیش خود من کار کرده بود و وقتی رفتم، دیگر مرا به باغ راه نداد. می گفتم که این باغ به مراقبت نیاز دارد. می گفتم هرکسی نمی تواند آنرا اداره کند، توجه نمی کردند.
بعد از این ماجراها باز هم پیگیر بودم. از بارزس قوه‌ی قضائیه کمک گرفتم و گفتم دفترخانه به چه حقی سند زمین ها را به اسم یک نفر دیگر زده است؟ بازرس اظهار داشت که «تخلف محض بوده است» و باید از مراجع قضائی باید کمک بگیرید. من رفتم و حتی از مراجع قضائی نیز حکم تجدیدنظر گرفتم اما دادگاه تجدیدنظر بجای رفع اشکال پرونده را رد کرد. می خواهم به شما بگویم «پدر کیوی ایران، حتی یک درخت کیوی هم ندارد». این تیتر خوبی است. همین را تیتر مصاحبه کنید!» البته من خودم را بدهکار دکتر البرزی می دانم. ایران بدهکار دکتر البرزی است.
ایران الان در دنیا رتبه‌ی پنجم صادرات کیوی را دارد. قبلاً رتبه‌ی چهارم را داشت. من آروز داشتم که ایران پس از چین در کشت کیوی به رتبه‌ی دوم و در صادرات به رتبه‌ی اول دنیا برسد، چون خود چین کیوی را صادر نمی نماید. کیوی ایران در جهان حرف برای گفتن دارد. الان در شمال بالاتر از ۱۰۰هزار شغل به وجود آمده است. البته مشکلات بسیاری وجود دارد که تا حل نشود، ما در صادرات پیشرفت نمی نماییم. برخی کشاورزان متأسفانه خیلی زود این میوه را از درخت می چینند. جهاد کشاورزی باید نظارت کند. تا قند کیوی به ۶.۵ نرسیده است، نباید آنرا چید. باید قند میوه اندازه گیری شود. برخی درخت کیوی را کنار توت کاشته اند. شپشک توت دشمن کیوی است. اگر می خواهیم برای این مملکت کاری نماییم، نباید به فکر منافع شخصی خودمان باشیم. باید همفکری نماییم که در جامعه‌ی ما متأسفانه کم است.
_ برخی آقای یونس ابراهیمی را پدر کیوی ایران می دانند.
شادروان آقای مهندس ابراهیمی احترام زیادی برایشان قائلم. انصافاً زحمات بسیاری برای مرکبات ایران کشیده اند. به حق باید اظهار داشت که مهندس یونس ابراهیمی، پدر مرکبات ایران است. یکی از خبرنگاران ایسنا در تاریخ ۱۶ مرداد ۱۳۹۹ مطلبی منتشر نمود که شاید به خاطر بی دقتی باشد. پس از مرگ مهندس ابراهیمی آمدند و ایشان را «پدر کیوی ایران» لقب دادند. (قلب پدر کیوی و مرکبات ایران از تپش ایستاد) من می دانم که اگر خود شادوران ابراهیمی در قید حیات بودند، چنین لقبی را نمی پذیرفتند. گمان کردند که مهندس ابراهیمی کیوی به ایران وارد کرده است. اسناد فرودگاه اگر بازنگری شود، بطورکامل آشکار است که دکتر محمدامین البرزی کیوی را به ایران وارد کردند و در همین باغی کاشتند که بعدها من در آن مشغول بکار شدم. سند دیگری هم موجود است که مجله‌ی «کشاورزی» در سال ۱۳۶۷ شمسی با آقای مهندس ابراهیمی گفت و گو می کند و درباره‌ی کیوی نظرشان را می پرسند. مهندس ابراهیمی هم توضیح می دهند که ما روی کیوی تابه حال کاری نکرده ایم، اما می خواهیم روی آن کار نماییم. فقط می خواهم یک بخش از تاریخ کشاورزی کشورمان را آن طور که بوده بگویم. نمی خواهم بگویم کاری کردم.
واقعیت این است که من بوسیله دکتر البرزی با این میوه آشنا شدم و برای نشر آن از هیچ کوششی دریغ نکردم. من می دانستم که این محصول می تواند در شمال و اقتصاد ما نقش مهمی ایفا کند. حدودا تا اویل دهه‌ی ۷۰ شمسی، این میوه به سبد خرید خانواده های ایرانی وارد شده بود. مردم تا این زمان میوه‌ی کیوی را شناخته و از آن استقبال کرده بودند. رودسر، انزلی، رشت، رامسر، نوشهر تا بابل برای کشت وکار کیوی تبلیغ کردم. پس از بابل دیگر خاک ها قلیایی می شد و برای کشت کیوی مناسب نبود.
منبع: golorkideh.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب