ماهیان در حسرت رودخانه های زلال
گل اركیده: تهران-احداث سد، نصب تور ماهیگیری در بستر رودخانه و انواع آلودگی های خانگی و صنعتی شانس مهاجرت ماهیان دریای خزر به سمت بالادست رودخانه ها برای تخم ریزی را از بین برده و نسل این آبزی ها بخصوص ماهی خاویاری را در خطر انقراض قرار داده است.
تاریخ نشان داده است همواره تمدن ها در كنار رودخانه ها و آبرفت ها تشكیل شده اند، در ایران باستان هم تمدن ایرانی در كنار رودهای بزرگی مانند كارون و زاینده رود شكل گرفته است، اما اكنون از آن همه جلال و شكوه آن رگ های حیات چه چیزی باقی مانده است.
كارون با خشكی دسته و پنجه نرم می كند، زاینده رود خشك شده است، رودخانه های منتهی به دریاها هم در معرض تهدید كم آبی و خشكی قرار دارند و در حال نابودی هستند، در این میان برخی حیوانات كه حیاتشان به صورت مستقیم به رودها وابسته است هم در معرض تهدید و نابودی قرار می گیرند كه یكی از مهمترین آنها ماهیان خاویاری دریای خزر است كه شهرتی جهانی دارد.
ماهیان خاویاری برای تخم ریزی به بستر پاك و آرام رودها نیاز دارند اما چندی قبل «حسن صالحی» معاون وزیر جهاد كشاورزی و رئیس سازمان شیلات ایران گفته بود بسترهای تخم ریزی طبیعی در رودخانه های تمام كشورهای حاشیه دریای خزر از بین رفته است، وضعیت رودخانه های ما به شكلی است كه تخم ریزی طبیعی ماهیان خاویاری به هیچ وجه در آنها اتفاق نمی افتد. سهم ماهیان استخوانی هم كه برای تخم ریزی به رودخانه ها مهاجرت می كنند، كمتر از 5 درصد است.
این زنگ خطری برای این ماهیان پرارزش در خطر انقراض است، 79 درصد ماهیان دریای خزر برای حفظ بقا و تجدید نسل به رودخانه ها مهاجرت می كنند و فقط 21 درصد ماهیان برای تكثیر وابسته به محیط دریا هستند.
برداشت بی رویه شن و ماسه، ساخت و سازها در راه و حریم رودخانه ها، راه اندازی سدهای مختلف و فقدان كانال عبور ماهیان، ورود انواع آلاینده های شهری و خانگی، صنعتی و كشاورزی بعضی از عوامل تخریب زیستگاه ها و در نتیجه كاهش منابع و ذخایر آبزیان است در حالیكه برای حفظ ذخایر دریایی نیازمند رودخانه های زلال و پاك هستیم.
برخی ماهیان مانند سفید و خاویاری در فصل تخم ریزی به سمت رودخانه ها مهاجرت می كنند اما در این میان وجود موانعی مانند سدهای مختلف مانع رسیدن آنها به مقصد می شود؛ در ایران متاسفانه تب سد سازی جان خیلی از رودخانه ها را گرفته این در شرایطی است كه در بعضی كشورها مانند امریكا به مضرات سد پی برده اند و در صدد تخریب بعضی از آنها برآمده اند كه تخریب سد رودخانه Elwha در ایالت واشنگتن نمونه ای از آن است.
طبق آخرین گزارش ها حتی در رودخانه ولگا كه بزرگترین رودخانه خزر است و بیشتر از 70 درصد از آب این دریا از آن تامین می گردد تخم ریزی طبیعی ماهیان خاویاری صورت نمی گیرد و بسترهای تخم ریزی از بین رفته است كه «امیرمحمد علمی» رییس گروه آبریان آبهای داخلی دفتر حیات وحش سازمان محیط زیست در این باره به خبرنگار علمی ایرنا اظهار داشت: تخم ریزی ماهیان سردآبی از مهر تا آذر ماه و ماهیان گرمابی از بهمن تا خرداد ماه انجام می گردد البته معمولا با عنایت به اقلیم منطقه این زمان تا حدودی متفاوت می باشد.
*** وجود موانع برای تخم ریز انقزاض ماهیان خاویاری را رقم می زند
وی اضافه كرد: در چند سال اخیر به دلایل مختلف مانند برداشت شن و ماسه از رودخانه ها، انواع آلودگی، ساخت پل، انحراف رودخانه، برداشت آب و راه اندازی سدها سبب شد تا مسیر مهاجرت ماهیان به رودخانه ها برای تخم ریزی ناهموار شود و برای رسیدن به بالادست رودخانه ها با مشكلاتی مواجه شوند و عملا از تكثیر جدا افتادند.
علمی تصریح كرد: در خیلی از كشورها زمان راه اندازی سد در راه مهاجرت ماهیان، ' پلكان ماهی رو ' نصب می كنند تا مانعی برای عبور ماهیان وجود نداشته باشد، اما در كشور ما فقط بر روی یك یا دو سد این پلكان را نصب كرده اند ازاین رو عملا ارتباط پایین دست و بالا دست قطع شده است و چون خیلی از ماهیان برای تكثیر نیاز دارند مسیر رودخانه را به سمت بالا دست مهاجرت كنند، این موانع مانع رسیدن آنها به بالادست می گردد.
وی به وضعیت ماهیان خاویاری و سفید دریای خزر اشاره نمود و اظهار داشت: ماهیان خاویاری و سفید برای تخم ریزی باید حتما وارد رودخانه شوند كه وجود این موانع می تواند عامل انقراض این گونه ها باشد.
رییس گروه آبریان آبهای داخلی دفتر حیات وحش سازمان محیط زیست اضافه كرد: تمام این مسائل را به دستگاه های مرتبط منتقل كرده ایم اما چون اصلاح بعضی از آنها هزینه بر است دستگاه ها زیر بار نمی روند و اقدامی نمی كنند.
علمی اظهار داشت: برخی نهادها مانند شیلات برای جبران این مافات مبادرت به تكثیر و رها سازی بچه ماهی می كند اما این كار نمی تواند خسارت وارد شده بر محیط طبیعی و آبزیان را جبران كند.
*** شانس كم رسیدن ماهیان به رودخانه ها
همچنین امید صدیقی كارشناس دفتر حیات وحش و آبزیان سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار علمی ایرنا اظهار داشت: در بحث تجدید نسل، تخم ریزی و تولید مثل ماهیان مشكلات زیادی وجود دارد كه برای رفع آنها هم كارهای چندانی صورت نگرفته است.
وی اضافه كرد: بررسی ها نشان داده است بیشتر از 90 درصد مولدان ماهیان خاویاری كه ارزش بسیار زیادی هم دارند؛ برای تخم ریزی موفق نمی شوند وارد رودخانه شوند و یا به بالا دست برسند.
كارشناس دفتر حیات وحش به موانع مختلف در راه مهاجرت ماهیان اشاره نمود و اظهار داشت: راه اندازی سد، نصب صدها تور ماهیگیری توسط افراد محلی و صیادان غیر مجاز به صورت افقی در بستر رودخانه و انواع آلودگی ها مشكلاتی را برای مهاجرت ماهیان در فصل تخم ریزی بوجود آورده اند كه با وجود آنها می بینم ماهی هیچ شانسی برای رسیدن به بالادست رودخانه ندارد. این در شرایطی است كه در فصول تخم ریزی ماهیان تمام این كارها ممنوع می باشد.
صدیقی افزود: نظارت بر این امور در دریا و منطقه مصب رودخانه ها بر عهده سازمان شیلات و در رودخانه و بالادست آن بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است اما در هر دو مورد نظارت قوی صورت نمی گیرد.
*** پیدا كردن مولد ماهیان خاویاری در خزر دشوار شده است
وی درباره ماهیان خاویاری اظهار داشت: ماهیان خاویاری كه در دنیا پرارزش ترین گونه ماهی است در خزر حدودا در حال منقرض شدن است، الان وضعیت این ماهی به گونه ای شده كه شیلات در دریای خزر حتی دیگر نمی تواند ماهی مولد برای تكثیر پیدا كند.
این كارشناس دفتر حیات وحش و آبزیان اضافه كرد: شیلات بارها از سازمان محیط زیست خواسته تا اجازه دهد در دهانه سفید رود كه تحت حفاظت این سازمان است و صید ممنوع می باشد چند ماهی مولد خاویاری صید كند چونكه در دریای خزر قادر به پیدا كردن ماهی مولد نیست.
وی در پاسخ به اینكه چرا وضع به اینجا كشیده اظهار داشت: مهمترین دلایل یكی تخریب زیستگاه هم در دریا و هم در محل رودخانه است كه برای تكثیر و تخم ریزی و تجدید نسل مورد استفاده ماهیان قرار می گیرد، دیگری انواع آلودگی هایی است كه وارد رودخانه ها و خزر می گردد ؛ صید بی رویه و غیر مجاز، قاچاق و ورود گونه های غیر بومی از دیگر دلایل بروز این وضعیت است.
این كارشناس دفتر حیات وحش افزود: از جانب دیگر فعالیت رستوران های حاشیه رودخانه ها مانند هراز هم نفس این آبراهه ها را گرفته و تمام پساب ها بدون تصفیه وارد آنها می گردد.
صدیقی اضافه كرد: همینطور پساب كارگاه های پرورش ماهی هم وارد رودخانه ها می گردد ضمن اینكه ماهی قزل آلا هم از كارگاه ها فرار و وارد رودخانه می شود، قزل آلا یك گونه غیر بومی است كه رقیب گونه های بومی می شود، این مساله هم عرصه را بر ماهیان بومی تنگ تر می كند.
*** اجرای طرح پایش و احیای رودخانه ها
وی تصریح كرد: مسائل و مشكلات بسیار در هم پیچیده است، دفتر حیات وحش و آبزیان سازمان محیط زیست سال 96 پیشنهادی را با عنوان ' طرح پایش و احیای رودخانه ها ' در كل كشور عرضه داد كه مورد موافقت رییس وقت سازمان قرار گرفت اما به دلیل نبود اعتبار تابحال اجرایی نشده است. البته رییس سازمان هم با اجرای آن موافق است و گفته شده سال آینده اجرایی می گردد.
كارشناس دفتر حیات وحش درباره این طرح اظهار داشت: اجرای آن را در دو فاز تعریف كردیم، فاز اول برای حوضه آبریز دریای خزر كه بسیار بزرگ است و فاز دوم در حوضه آبریز دجله كه شامل خوزستان، كرمانشاه و ایلام می شود، در نظر گرفته شده است.
صدیقی اضافه كرد: هم اكنون اطلاعاتی از رودخانه های كشور در اختیار نداریم ازاین رو بر طبق این طرح پیشنهاد دادیم تا رودخانه های كشور از لحاظ آلودگی، تراكم جمعیت ماهیان، وضعیت كفزیان كه شاخص سلامت هستند، حجم صیادی غیر مجاز، سهم كارگاه های پرورش ماهی در آلودگی، سهم كارگاه های شن و ماسه و سایر آلاینده ها پایش شوند تا پس از جمع بندی این اطلاعات نسبت به حذف آنها اقدام گردد.
این كارشناس دفتر حیات وحش و آبزیان سازمان محیط زیست تصریح كرد: این یك طرح پایش و حفاظت است و بر مبنای آن كارهای احیا انجام می گردد.
*** باید نظارت در دریا و رودخانه ها بیشتر شود
وی با تاكید بر اینكه باید نظارت در دریا و رودخانه ها بیشتر شود اظهار داشت: الان گفته می گردد كه صید ماهی خاویاری ممنوع می باشد اما عملا این كار انجام می گردد هم مجاز و هم غیر مجاز، مجاز به این صورت كه مثلا تور پره می كشند برای صید سفید ماهیان و كپور ماهیان كه در آنها تعدادی هم ماهی خاویاری گرفتار می گردد و صیادان به جای رها سازی در دریا آنها را به كارگاه های تكثیر تحویل می دهند و چون روش میكروسزارین هم اجرا نمی گردد ازاین رو ماهی كشته می گردد.
صدیقی درباه علت اجرا نشدن میكروسزارین اضافه كرد: این روش سالها است كه در روسیه، آلمان و برخی كشورهای اروپایی اجرا می شود، سازمان شیلات انستیتو ماهیان خاویاری را تولید كرد و تلاش زیادی كرد تا این روش را اجرا نماید اما موفق نشد.
وی افزود: در روش میكروسزارین علم و تجربه با هم است، در واقع مهارت خاصی می خواهد از این رو باید متخصص می آورند و روی آن كار می كردند، آموزش می دادند تا در نهایت این تخصص را منتقل می كردند.
*** رهاسازی بچه ماهی در دریا تعادل زیستی را به هم می ریزد
این كارشناس دفتر حیات وحش و آبزیان همینطور اعتقاد دارد یكی از كارهایی كه سالها است سازمان شیلات انجام می دهد تكثیر و رها سازی بچه ماهی در دریا است اما این كار به تعادل زیستی دریای خزر ضربه وارد می نماید چون فشار را بر روی ماهی سفید گذاشته است، مثلا سالانه 300 تا 400 میلیون ماهی سفید تكثیر و وارد دریا می كند اما در مقابل فقط حدود دو میلیون بچه ماهی خاویاری رها سازی می كند كه اختلاف خیلی زیاد دارند.
وی افزود: این كار را سالها است كه انجام می دهد، در واقع اكوسیستم دریای خزر را به سمت تك گونه ای برده است تعادل گونه ای تنوع زیستی را در خزر به هم می زند یعنی به تعداد بسیار زیادی ماهی سفید تكثیر و رها سازی می كند و این بر روی گونه های دیگر فشار می آورد چون با تغذیه و اشغال فضای بیشتر عرصه را برای گونه های دیگر تنگ می كنند.
صدیقی اظهار داشت: الان وضعیت ماهی سفید در دریای خزر خوب شد اما در مقابل وضعیت ماهی خاویاری و آزاد اصلا مناسب نمی باشد. بر این اساس سازمان محیط زیست و شیلات باید در كنار هم و به روش های علمی و به روز مشكلات پیش روی تكثیر و تخم ریزی ماهیان را بردارند تا شاهد احیای گونه های ارزشمندی مانند خاویار ماهیان باشیم.
*** ماهی سفید به ماهی خاویاری صدمه وارد نمی كند
مریم فلاحی رییس موسسه تحقیقات بین المللی تاسماهیان دریای خزر هم به خبرنگار علمی ایرنا اظهار داشت كه روش میكروسزارین علاوه بر این موسسه در مراكز تكثیر شیلات واقع در مازندران و گلستان هم اجرا می گردد.
وی درباره حجم زیاد رها سازی ماهی سفید نسبت به خاویاری در دریای خزر و احتمال به هم خوردن اكوسیستم طبیعی خزر اضافه كرد: تراكم ماهی سفید آنقدر زیاد نیست كه چرخه طبیعی را مختل و یا به ماهی خاویاری صدمه وارد كند البته امیدواریم بتوانیم ماهی خاویاری را هم تا حد زیادی تكثیر نماییم اما مشكل نبود ماهی مولد است چون نسل این گونه پرارزش در حال انقراض است و جمعیت آن بسیار كاهش یافته است.
*** اجرای طرح تكثیر طبیعی ماهی سفید
همچنین حسن نصرالله زاده رییس پژوهشكده اكولوژی دریای خزر به خبرنگار علمی ایرنا اظهار داشت: تولید و نگهداری بچه ماهی خاویاری كار بسیار دشواری است و سازمان شیلات به سمت افزایش آن حركت كرده است.
وی درباره به هم خوردن اكوسیستم دریای خزر با رها سازی حجم زیادی ماهی سفید اضافه كرد: اكنون در دریای خزر دو گونه ماهی سفید و كفال باقی مانده است و شیلات هم بچه ماهی سفید و تا حدی كپور رها سازی می كند.
وی تصریح كرد: البته بطور قطع تكثیر به روش طبیعی بسیار بهتر از روش تكثیر مصنوعی است، بر این اساس سال قبل طرح تكثیر ماهی سفید به روش طبیعی در رودخانه ای در نوشهر اجرا شد كه بسیار هم موفقیت آمیز بود و مقرر است ادامه یابد چونكه ماندگای بچه ماهیانی كه به روش طبیعی تولید می شوند بسیار بیشتر از بچه ماهیان به روش مصنوعی است.
نصرالله زاده اظهار داشت: با عنایت به شرایط نامطلوب و وجود موانع در رودخانه های كشور مهاجرت و تخم ریزی برای ماهیان همچون سفید و خاویاری با مشكل مواجه شده كه در این طرح پژوهشكده اكولوژی دریای خزر با همكاری شیلات استان مازندران و اهالی بومی مبادرت به رفع موانع در راه مهاجرت ماهیان در رودخانه ها كردند كه بسیار هم موفقیت آمیز بود.
فیل ماهی، ازون برون، قره برون و شیپ از مهمترین گونه های ماهیان خاویاری دریای خزر هستند.
علمی 9014**1440
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب